One size does not fit all | De verandering van gebruik in de coronacrisis

De coronacrisis heeft ons leven drastisch veranderd. Zo veel mogelijk gaat online, van studeren en werken tot sporten en je vrienden zien. Onze bewegingsruimte is tot het minimale beperkt, waardoor we ons nog bewuster zijn van de ruimtes om ons heen. In onze woonomgeving verblijven we veel meer dan dat we gewend zijn. Het belang van een prettige woning, waarin we nu niet alleen meer wonen, maar ook werken en in onze vrije tijd verblijven, is groter dan ooit. Voor elk nieuwe functie die een woning nu óók heeft, moet een plekje worden gecreëerd. Waar die nieuwe plekjes komen? Dat is voor iedereen anders, want voor ieder is de waarde van een plek anders.

Door alle drukte in de Westerse wereld waarin wij leven, wordt de invloed van een ruimte op onze geest wel eens vergeten. Het is een feit dat een opgeruimde werkplek zorgt voor een opgeruimd hoofd en betere concentratie. Dat weet ik, maar toch kan ik door alle heisa rondom een deadline daar ‘echt geen tijd’ voor hebben. Tijdens deze crisis is dat bewustzijn er veel meer, niet alleen omdat ik hiervoor meer tijd heb vanwege weinig alternatieve activiteiten, maar ook omdat ik mij langer in bepaalde ruimtes bevind.

De coronacrisis zorgt bij mij voor een nieuwe blik vanaf de gebruikerskant op de gebouwde omgeving. Niet alleen worden gebouwen waar ik normaal gesproken onbewust veel gebruik van maak gemist en geherwaardeerd, maar merk ik nog meer het belang van een prettige ruimte op mijn bewustzijn. Deze nieuwe blik bracht me terug naar een inzicht vanuit mijn stage in Sierra Leone, die ik eigenlijk niet eerder op Nederland had geprojecteerd.

Tijdens een reis door de binnenlanden van Sierra Leone, doorkruiste ik namelijk monotone dorpen aan de kant van de weg. Door Nederlandse gewenning, waar veel woningen identiek zijn, viel het mij eigenlijk niet eens op dat deze dorpen monotoon waren en hierdoor anders waren dan andere locaties in het land. Mijn begeleider, een Nederlander met Sierra Leoonse roots, kaartte het aan. Na de bloedige Diamond War die in dit land had plaatsgevonden waren alle huizen in deze dorpen vernietigd. De dorpen werden opnieuw opgebouwd door hulporganisaties. Maar hoewel de mensen ontzettend dankbaar waren voor een nieuw huis, misten ze hun eigen, zelfgebouwde huizen. Want deze waren ingedeeld naar hun eigen wens. Want, vertelde mijn begeleider, one size does not fit all.

Niet iedereen over dezelfde kam scheren en daarom luisteren naar de wensen van de individuele gebruiker is een leerzame les die we hieruit zouden moeten trekken. Jasper van Kuijk pleitte al voor een nieuwe architectuur waarbij architecten gebruiksgericht moeten gaan ontwerpen. Er is vaak een mismatch tussen het beeld van een architect over het gebruik van een gebouw en het daadwerkelijke gebruik van een gebouw. Het zogenoemde ‘wensdenken’. Ik hoop dat bij het thuiszitten tijdens de coronacrisis het bewustzijn wordt losgemaakt hoe belangrijk een omgeving is waarin de gebruiker zich prettig voelt.

We naderen een onzekere toekomst, waarbij een virus wellicht vaker de oorzaak kan zijn voor de anderhalvemetersamenleving dan we lief hebben. Zo hebben wetenschappers op een smeltende Tibetaanse gletsjer 28 (!) onbekende virusgeslachten ontdekt. In de bouwwereld kunnen we deze virussen niet bestrijden, maar we kunnen wel gebouwen ontwikkelen die dit soort crises dragelijker maken. Gebouwen die voldoen aan de randvoorwaarden van de gebruiker. Niet alleen voor hedendaagse situaties, maar ook wanneer de gebruiker opeens twee weken in zelf-quarantaine moet.

Meer virussen of niet, het is in mijn ogen erg van belang om bewuster te gaan ontwerpen met gebruiksgerichte architectuur. We ervaren inmiddels nu allen hoe belangrijk het is om een prettige omgeving te hebben waar je nu meer dan normaal verblijft, of juist hoe vervelend het kan zijn als je omgeving nu helemaal niet zo prettig is. Nu we net zo veel thuis zijn als de bewoners uit de monotone dorpen in Sierra Leone, merken we misschien meer dan ooit dat one size does not fit all ook hier geldt. Laat deze crisis een les zijn die nodig is om toekomstbestendige woningen te creëren om de nieuwe woningvraag waarmee Nederland nu kampt op te lossen. Er is al genoeg mismatch ontstaan tussen vraag en aanbod. Het is tijd om als bouwkundigen, die een grote invloed hebben op de leefomgeving, onze verantwoordelijkheid te nemen. Ontwerp gebruiksgericht.

Geschreven door Nienke Kloosterman, afbeelding door Renzo Westerbeek